Dziecko mniej inteligentne…

Autor: psycholog dr Ewa Łodygowska

Psycholog zbadał Twoje dziecko. I powiedział, że nie jest upośledzone, ale „ma ograniczone możliwości intelektualne”, „jest trochę słabsze”, lub po prostu, że „jest na poziomie niższym niż przeciętny”.

Co znaczy „intelekt niższy niż przeciętny”?

 Intelekt badany jest za pomocą testów inteligencji (najpopularniejszy to skala opracowana przez Dawida Wechslera). Za ich pomocą określany jest tzw. iloraz inteligencji. Większość ludzi (ok. 2/3 populacji) posiada iloraz inteligencji mieszczący się w przedziale od 85-115. Wskaźnik wyższy niż 115 oznacza ponadprzeciętne zdolności, wskaźnik niższy niż 85 świadczy o mniejszych zdolnościach intelektualnych. O rozwoju niższym niż przeciętny można mówić wtedy, kiedy dziecko w badaniu intelektu osiąga wynik niższy niż 85 punktów – mieszczący się jednak w przedziale od 70 do 84. (Iloraz inteligencji I.I.=69 i mniej wskazuje już na upośledzenie umysłowe).

Uwarunkowania niższego niż przeciętny rozwoju intelektualnego

Wśród przyczyn słabszej sprawności intelektualnej wyróżnić można dwie główne grupy: czynniki biologiczne i społeczne. Do czynników biologicznych zaliczyć można uwarunkowania genetyczne, wpływ teratogenów (palenie tytoniu, zażywanie narkotyków, leków, picie alkoholu przez matkę w trakcie ciąży), urazy okołoporodowe (np. niedotlenienie wynikające z okręcenia pępowiną, czy przedłużającej się akcji porodowej), choroby degenerujące system nerwowy (np. padaczka). Istotnym czynnikiem społecznym powodującym wolniejszy rozwój intelektualny są zaniedbania środowiskowe (brak tzw. „warunków do nauki”, brak podręczników, mała stymulacja poznawcza dziecka itd.).

 Symptomy rozwoju intelektualnego niższego niż przeciętny

Dziecko o intelekcie niższym niż przeciętny zazwyczaj rozwija się wolniej. W młodszym okresie życia widoczny jest przeważnie słabszy rozwój motoryki, mowy, czynności poznawczych. Dziecko słabiej przyswaja informacje. Gorzej funkcjonują jego procesy pamięciowe, potrzebuje więc więcej czasu, aby nauczyć się na pamięć, szybko też zapomina to, czego się nauczyło. Już na początku nauki szkolnej ma przeważnie mniejszy niż rówieśnicy zasób wiadomości ogólnych i słownictwa. Dziecko o intelekcie niższym niż przeciętny ma kłopoty z logicznym myśleniem. Rozumując często opiera się na nieistotnych związkach i zależnościach, może mieć też trudności z wyodrębnianiem najważniejszych elementów – np. zapytane: Kto to jest Adam Mickiewicz?, może odpowiedzieć człowiek, pomnik. W związku z tym jego wypowiedzi bywają bezsensowne, zbyt konkretne lub nadmiernie ogólne i zdawkowe. Inną konsekwencją trudności w logicznym myśleniu jest zapamiętywanie mało istotnych elementów przetwarzanego materiału, a pomijanie zasadniczych kwestii – dziecko uczestnicząc w zajęciach lekcyjnych może zapamiętać szczegóły, przypadkowe informacje i gubić podstawowy wątek.

Z intelektem niższym niż przeciętny często wiążą się kłopoty w koncentracji uwagi – dziecko nie pamięta dłuższych poleceń i instrukcji, „wyłącza się”. W trakcie słuchania dłuższego wywodu nauczyciela gubi wątek. W wypracowaniu bądź dłuższej wypowiedzi może pojawiać się chaos, podążanie za przypadkową myślą, czy dygresją.

Dziecko o mniejszych możliwościach intelektualnych może mieć problem w wyjaśnianiu norm społecznych tzn. nie wiedzieć, jakie zasady społeczne i dlaczego obowiązują w danej sytuacji. Proszone o wyjaśnienie norm społecznych, może odpowiadać na poziomie heteronomii moralnej – np. 14-latek zapytany, czemu nie wolno kłamać, udziela odpowiedzi, że tak nie wypada, że to grzech (pomijając w swoich odpowiedziach aspekt zaufania międzyludzkiego, honoru itp.). Zdarza się tak, że dzieci o mniejszych możliwościach intelektualnych dobrze przystosowują się do wymogów otaczającej rzeczywistości społecznej – są posłuszne, grzeczne, podporządkowane. Jednak przystosowanie to zazwyczaj nie wynika z intelektualnej oceny sytuacji i racjonalnego wyboru określonych zachowań, ale z bierności i uległości.

Dziecko o mniejszych zdolnościach intelektualnych ma zazwyczaj trudności w opanowaniu umiejętności szkolnych – słabo czyta i pisze, słabo liczy. Miewa kłopoty w matematyce – nie rozumie materiału, a jeśli już zrozumie dany przykład, nie potrafi go odnieść do innych.

Dziecko o niższym intelekcie ma przeważnie wolniejsze tempo pracy, często działa z dużym oporem i niechęcią (szybko rezygnuje w razie trudności). Bywa też odwrotnie – dziecko pracuje w szybkim tempie, jednak działanie to jest pochopne, nieprzemyślane, z bardzo dużą liczbą błędów i niedokładności. W pracy widoczna jest słaba umiejętność kontroli i planowania – działania są często przypadkowe, bezcelowe, na zasadzie prób i błędów.

Dziecko cechuje mały samokrytycyzm – nie potrafi korygować popełnionych błędów, jeśli nie jest w stanie wykonać konkretnego zadania, może obciążać czynniki zewnętrzne („Tego się nie da zrobić”, „To zadanie jest głupie” itd.). Zdarza się tak, że nawet po zwróceniu uwagi na błędne wykonanie zadania, dziecko i tak upiera się, że „wszystko jest dobrze”.

Warto podkreślić, że u dziecka o intelekcie niższym niż przeciętny często nie występują równocześnie wszystkie spośród powyżej wymienionych trudności.

Zdarza się, że dziecko o mniejszych możliwościach intelektualnych mające trudności w wielu dziedzinach, w kilku osiąga jednak zadziwiająco dobre wyniki. Uzależnione jest to w dużej mierze od stymulacji środowiska rodzinnego i dojrzałości emocjonalnej dziecka. Często zdarzają się sytuacje, że dziecko o mniejszych możliwościach intelektualnych wykazuje równocześnie duże umiejętności społeczne – dzięki temu potrafi skompensować ograniczenia intelektualne odpowiednią postawą społeczną (zaangażowaniem w prace dodatkowe, podporządkowaniem wobec nauczycieli, otwartością i chęcią pomocy w stosunku do rówieśników). Jednocześnie ważne jest, aby rodzice, nauczyciele mieli świadomość, że dziecko o intelekcie niższym niż przeciętny to zarazem uczeń o mniejszych możliwościach uczenia się, który na pewnych płaszczyznach nigdy nie osiągnie takiego poziomu jak przeciętnie czy ponadprzeciętnie uzdolnieni rówieśnicy.

Bibliografia: 1) Budohoska W., Włodarski Z.: „Psychologia uczenia się. Przegląd badań eksperymentalnych i teorii”, PWN, Warszawa 1977 2) Jankowska H.: „Rozwój czynności poznawczych u dzieci”, WSiP, Warszawa 1992 3) Jurkowski A.: „Rozwój umysłowy i aktywność poznawcza uczniów”, WSiP, Warszawa 1986 4) Kaiser J.: „Zagadnienia akceleracji rozwoju fizycznego, intelektualnego i społecznego dzieci i młodzieży”, „Przegląd Psychologiczny” 74 rok, nr 4 5) Matczak A.: „Diagnoza intelektu”, Wydawnictwo Instytutu PAN, Warszawa 1994 6) Tyszkowa M.: „Zdolności, osobowość i działalność uczniów”, PWN, Warszawa 1990 7)Włodarski Z.: „Odbiór treści w procesie uczenia się” PWN, Warszawa 1985 8)Żebrowska M. (red.): „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, PWN, Warszawa 1986

Powiązane artykuły:

• Dziecko u psychologa (1)
• „Zdolne, ale leniwe?” czy naprawdę zdolne dziecko?