Asertywność, czyli sztuka nie tylko mówienia „nie”

Autor: psycholog dr Ewa Łodygowska

Błędne rozumienie pojęcia asertywności

Asertywność to pojęcie, które pojawiło się w naszym języku kilkanaście, kilkadzieścia lat temu i funkcjonuje w komunikacji społecznej jako określenie pewnej postawy BŁĘDNIE rozumianej jako umiejętność odmawiania.

Ludzie, którzy mają problemy z odmawianiem, określają siebie jako nieasertywnych. Tymczasem asertywność nie ogranicza się jedynie do umiejętności mówienia „nie”!

Czym jest asertywność?

Asertywność to umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą, czy osobami (Król – Fijewska, 1993). To zdolność realizowania własnych potrzeb, dbania o swoje prawa, przy jednoczesnym uwzględnianiu potrzeb i praw innych osób.

Psycholog kliniczny prof. Herbert Fensterheim sformułował pięć przekonań (nazywanych prawami Fensterheima), leżących u podłoża postawy asertywnej. Brzmią one następująco:

1. Masz prawo do robienia tego, co chcesz – dopóty nie rani to kogoś innego.
2. Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie – nawet jeśli rani to kogoś innego – dopóty, dopóki Twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne.
3. Masz prawo do przedstawiania innym swoim próśb dopóty, dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić.
4. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej.
5. Masz prawo do korzystania ze swych praw.   

Zatem asertywność to:

• takie zachowanie, które umożliwia człowiekowi działanie w jego własnym interesie oraz obronę swoich praw bez odczuwania lęku,
• wyrażanie swoich myśli, opinii i pragnień w sposób, który nie narusza praw innych ludzi,
• otwarte, adekwatne, uczciwe, przy użyciu społecznie akceptowanych form wyrażanie własnych praw i uczuć oraz respektowanie praw i uczuć innych ludzi;
• akceptowanie faktu, że wszyscy ludzie są równi, że każdy ma prawo być trakto­wany na równi z innymi, że każdy jest tak samo ważny;
• dbanie o swoje interesy, przy jednoczesnym uwzględnianiu interesów i potrzeb innych ludzi;
• respektowanie założenia, że: Ja jestem w porządku. Mam prawo być sobą. Ty jesteś w porządku. Masz prawo być sobą
• umiejętność krytyki i odmawiania w sposób nie raniący innych, a także zdolność przyjmowania krytyki i odmów.

Jesteś asertywny, gdy swobodnie i naturalnie okazujesz uczucia i myśli, gdy zachowujesz się zgodnie ze swoimi przekonaniami, jednocześnie przyznając innym takie same prawa. Asertywna osoba nie pozwala nikomu bez zezwolenia wkraczać na swoje terytorium, ale też nie przekracza granic drugiej osoby, dopóki ta jej na to nie pozwoli.

Asertywność a uległość i agresja

Asertywność to „złoty środek” między uległością a agresją. Postawa ta pozwala zachować własne granice, minimalizuje koszty stresu na tle interakcji z innymi ludźmi. Postawa uległa i agresywna prowadzą nieuchronnie do przeżywania napięcia. W pierwszym przypadku wynika ono z nieumiejętności zadbania o swoje prawa. Trudność ta z reguły wywołuje frustrację, poczucie mniejszej wartości oraz złość na otoczenie, które postrzegasz jako wykorzystujące Cię.

Postawa agresywna prowadzi natomiast do konfliktów, które same w sobie stanowią źródło napięcia. Osoby agresywne często są przez innych odrzucane, co powoduje poczucie osamotnienia (jest to czynnik znacznie nasilający stres).

Tylko postawa asertywna, chociaż niełatwa do osiągnięcia, sprzyja eliminowaniu stresu z codziennego życia. Dzięki niej jesteś w stanie zadbać o swoje potrzeby i prawa. Nie przeżywasz poczucia krzywdy, ponieważ nie pozwalasz się wykorzystywać. Nie wywołujesz konfliktów, bo traktujesz innych z równym szacunkiem jak siebie samego. Akceptujesz siebie, więc umiesz zachować się zgodnie ze swoimi przekonaniami i uczuciami.

Jak sprawdzić własną asertywność?

Przeczytaj poniższe pytania, zastanów się i odpowiedz na nie:

1. Kiedy ktoś mówi coś, co uważasz za niedorzeczne, czy masz trudności z powiedzeniem mu, że nie zgadzasz się z nim?

1. Jeżeli ktoś zachowuje się wobec Ciebie w sposób niesprawiedliwy lub krzywdzący, czy trudno Ci jest zwrócić mu na to uwagę?
2. Czy często zdarza Ci się robić coś, na co nie masz ochoty tylko dlatego, że nie umiesz odmówić?
3. Czy wiesz, jak się zachować, gdy ktoś Cię krytykuje?
4. Czy masz trudności w radzeniu sobie z agresywnym zachowaniem?
5. Czy często odczuwasz, że „wrobiono” Cię w wykonywanie zadań nieobo­wiązkowych, których praktycznie nie chcesz robić?
6. Czy masz trudności z okazywaniem innym ludziom swoich prawdziwych uczuć?
7. Czy zazwyczaj nic nie mówisz, gdy ktoś potrąca lub stuka w Twoje biurko, gdy pracujesz?
8. Czy masz wrażenie, że inni często Tobą manipulują lub nadużywają Twoich praw?
9. Czy masz trudności wypowiedzeniem opinii różniącej się od opinii osoby, z którą rozmawiasz?

Jeśli odpowiedziałeś „tak” na większość z tych pytań, to możesz mieć trudności w byciu stanowczym, asertywnym, pewnym siebie. Może więc warto spróbować nieco zmienić swoje zachowanie?

Asertywność nie jest wrodzona. Nie jest też postawą łatwą. Wymaga obserwacji swoich reakcji i pracy nad sobą, własnymi przekonaniami i emocjami. Jednak człowiek, który jest asertywny, zwiększa swoje szanse na osiąganie tego, czego chce, jest bardziej zadowolony z siebie, potrafi czytelnie się komunikować, umie obronić się w przypadku nadmiernego nacisku ze strony innych, a jednocześnie sam nie przekracza granic innych ludzi.

Bibliografia: 1) Łodygowska E., Rajewska K. „Psychologia kontaktu z klientem”, KAW, Warszawa 2001, 2)Król-Fijewska M., „Trening Asertywności”, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 1993

Powiązane wpisy:

• Poczucie kontroli – zewnątrz- i wewnątrzsterowność
• Granice – jak je stawiać i gdzie one są?