Komunikacja niewerbalna a różnice międzykulturowe

Autor: dr Ewa Łodygowska, psycholog

Mowa ciała, a zwłaszcza gesty, towarzyszą komunikacji werbalnej, wzmacniają ją i usprawniają. Ludzie wykorzystują gesty, gdy chcą coś wskazać drugiemu człowiekowi, pokazać rozmiar, bądź kształt, który trudno opisać słowami. Gesty mają również charakter konwencjonalny – wyrażają pewne komunikaty (np. potaknięcie, zaprzeczenie, przywołanie), odzwierciedlają stany emocjonalne (wzruszenie ramion w przypadku wątpliwości, czy pokazanie języka przez rozzłoszczone dziecko), symbolizują pewne przedmioty (gest pocierania palcami oznaczający pieniądze lub dłoń z wyciągniętym kciukiem i małym palcem „przedstawiająca” słuchawkę telefoniczną).

Gesty, które stosujemy w danej kulturze, wydają się oczywiste i powszechnie znajome… Na tyle czytelne, że nieprawdopodobieństwem wydaje się, że w innej części świata mogłyby mieć zupełnie inne znaczenie. Czy jednak mamy rację uważając je za powszechnie znane i jednoznaczne?

Nie udawaj Greka, czyli kiedy „nie” oznacza „tak”

Kiedy odmawiamy, nasz komunikat werbalny wzmacniamy kręcąc przecząco głową. Kiedy się na coś zgadzamy – nasza głowa potakuje podkreślając aprobatę.

Tymczasem w niektórych regionach Europy Południowej jest inaczej. Mieszkaniec pewnych obszarów Turcji, Grecji i Włoch wykona odwrotne gesty – chcąc powiedzieć „tak”, pokręci w poziomie głową (co w naszym odbiorze jest tożsame z negacją), zaś zaprzeczając-  wykona pionowy ruch głową i wzniesie oczy do góry…

„Victoria”?!

Większość z nas rozpoznaje ten znak: victoria, czyli zwycięstwo.

Gest triumfu, radości, wygranej.

A jednak w Wielkiej Brytanii uznawany jest za obelżywy. Dla Brytyjczyków sprawa jest jednoznaczna – gest zwycięstwa to dłoń skierowana grzbietem w stronę widza, zaś dłoń zwrócona wewnętrzną stroną – to obraźliwy znak.

Okazuje się, że nawet rodowici Brytyjczycy mają trudność z wyjaśnieniem, dlaczego sposób ułożenia dłoni przesądza o interpretacji gestu. Zoolog i badacz zachowań (zwierzęcych i ludzkich), Desmond Morris, odkrywa pochodzenie owego gestu. Odwołując się do źródeł historycznych stwierdza, że gest ten wywodzi się z XV wieku i okresu wojen francusko-angielskich. Francuzi, odgrażając się angielskim łucznikom, pokazywali, że po zwycięstwie obetną im łucznicze palce tzn. wskazujący i środkowy (używane do napinania cięciwy). Zaś po zwycięstwie – Anglicy demonstrowali francuskim jeńcom swoje łucznice palce chcąc wzmocnić poczucie triumfu. I tak – otwarta dłoń z wyciągniętymi palcami – pozostała w świadomości Brytyjczyków jako gest kojarzący się z upokorzeniem, obrazą, chęcią znieważenia.

Ok? Pieniądze? Zero!

Kółko utworzone z kciuka i palca wskazującego w Stanach Zjednoczonych i niektórych krajach Europy Wschodniej oznacza „ok”, czyli „wszystko w porządku”. Jednocześnie ten sam gest we Francji symbolizuje zero, albo coś bezwartościowego. Na Środkowym Wschodzie jest znakiem obelżywym, w Brazylii oznacza, że uważamy kogoś za geja, zaś w Japonii symbolizuje… pieniądze.

Wyobraźmy sobie japońskiego kelnera, który obsługuje brazylijskiego turystę i sugeruje mu, że nastał czas na opłacenie rachunku… Albo Amerykanina we francuskiej restauracji…

„Dotknij się w ucho, to dostaniesz w ucho”

Jeśli Portugalczyk łapie się za ucho (zwłaszcza podczas jedzenia), to jest to oznaka zadowolenia, bądź forma wyrażenia pochwały (np. dla posiłku). Dla Włocha – jest to obraźliwy gest, który insynuuje, że jego autor uważa go za geja. Z kolei dla Hiszpana – oznacza, że jest on uważany za osobę chytrą, która je i pije na cudzy koszt.

W Polsce „ucho od śledzia” – oznacza rzecz niemożliwą, jednak w niektórych krajach oznacza groźbę: „zaraz dostaniesz w ucho”.

Lajk, czyli kciuk do góry!

W niemal całej Europie, ale również w Stanach Zjednoczonych i Australii gest ten oznacza „ok”, czyli „wszystko w porządku”. Używany jest często dla podkreślenia  zadowolenia, poparcia  (np. dla jakiegoś pomysłu lub wypowiedzi), w Internecie funkcjonuje jako „lajk” – symbol aprobaty i akceptacji.

Tymczasem w niektórych rejonach Włoch i Europy Południowej oznacza „Możesz mi na tym usiąść” i kojarzony jest z niezwykle obelżywym symbolem seksu analnego.

Problem z rogami

Gest, w którym mały i wskazujący palec są wyprostowane, tworząc rogi, bywa kontrowersyjny. Określany jako „mano cornuta” (wł. dłoń rogata) pochodzi z basenu Morza śródziemnego, gdzie uważany jest za znak obraźliwy – oznaczający mężczyznę zdradzonego, rogacza.

Jednocześnie gest ten budzi ambiwalentne konotacje – przez niektórych postrzegany jako ochrona i odpędzenie sił nieczystych (Apage satanas), przez innych – wręcz odwrotnie – jako odwołanie się do diabła.

Natomiast przez fanów muzyki heavymetalowej jest uznawany za symbol dobrej zabawy, jedności, wzajemnego zrozumienia.

Chodź-odejdź?

Jeżeli w naszym regionie Europy chcemy kogoś przywołać, machamy do niego ręką, skierowaną wnętrzem ku górze, wykonując szybkie ruchy palcami (lub palcem wskazującym) w swoją stronę. Jednocześnie, gdy zamierzamy kogoś oddalić, używamy dłoni skierowanej grzbietem ku górze i wykonujemy ruchy palcami (tak jak małe dzieci, które na pożegnanie robią „pa-pa”).

Tymczasem w niektórych rejonach Europy Południowej i w krajach arabskich owo „pa-pa” jest niczym innym jak przywołaniem. Machając więc zniechęcająco na natrętnego arabskiego sprzedawcę, w jego odbiorze – dajemy mu przyzwolenie, aby zbliżył się do nas.

Jednocześnie nasze poufałe przywołanie ręką, które – nawiasem mówiąc – stosujemy przede wszystkim wobec bliskich osób, w Azji i krajach arabskich jest traktowane jako niegrzeczny gest, którym się przywołuje psa, a nie człowieka… W Ameryce Łacińskiej ten gest wykonuje się zaś jedynie wobec prostytutek, zaś w Japonii machanie na kogoś palcem wskazującym oznacza… złodzieja.

Pijany, czy morderca?

Uderzanie się usztywnioną dłonią w szyję w naszej kulturze oznacza bycie pod wpływem alkoholu. Może być też rodzajem zachęty do wspólnej libacji. Jednocześnie we Włoszech gest ten oznacza gilotynę i jest odczytywany jako grożenie śmiercią!

Brudna ręka

W większości krajów azjatyckich lewą rękę uważa się za brudną – przeznaczoną do czynności higienicznych i nieczystych. Nie powinno się używać tej ręki jedząc, nawet jeśli jesteś leworęczny.

Gesty ułatwiają nam wzajemną komunikację, pozwalając na osiągnięcie porozumienia bez używania słów. Czasami  wzruszenie ramionami, czy drobny ruch dłonią bywają wymowniejsze niż słowa. Pod warunkiem jednak – że zarówno ich autor, jak i  odbiorca, intepretują je tak samo.

W przeciwnym razie – można się pokłócić. Nawet bez użycia słów.

---

Literatura:

D.Morris (1997). Zwierzę zwane człowiekiem. Świat Książki