Dziecko u psychologa (2) – Przygotowanie do wizyty

Autor: dr Ewa Łodygowska, psycholog

Cykl Dziecko u psychologa jest kierowany do rodziców, którzy poszukują informacji na temat możliwości współpracy z psychologiem, wykonania badania diagnostycznego lub skorzystania z pomocy w postaci konsultacji, bądź terapii. W cyklu prezentowane są następujące zagadnienia:

1. Prawa rodzica, dziecka i psychologa
2. Przygotowanie do wizyty u psychologa
3. Badanie psychologiczne dziecka
4. Terapia dziecka
5. Rozmowa po badaniu
6. Opinia, orzeczenie, diagnoza na piśmie i co dalej?

******

Przygotowanie do wizyty u psychologa

Przygotowanie dziecka

Rodzice czasami zadają pytania odnośnie planowanego spotkania u psychologa:

1. Czy lepiej dziecko zaskoczyć znienacka, czy raczej uprzedzić je o spotkaniu?
2. Jak przygotować dziecko do wizyty u psychologa?
3. Czy  szczegółowo mówić o celu wizyty? Czy raczej nic nie powiedzieć?

Nie ma tu jednoznacznych odpowiedzi, bo tak naprawdę – wszystko zależy… Może więc warto dokładniej przyjrzeć się każdej kwestii po kolei:

Zaskoczenie dziecka wizytą u obcej osoby raczej nie jest dobrym pomysłem – dziecko może być zaniepokojone, wystraszone, a u nastolatka może to uaktywnić opór i bunt. Lepiej jest więc przygotować dziecko do wizyty uprzedzając je – stosownie do wieku, że pójdzie do specjalisty, który (w zależności od potrzeb i celu wizyty):

• będzie z nim rozmawiać o różnych ważnych sprawach życiowych;
• będzie zlecać mu do wykonania zadania – polegające na udzieleniu odpowiedzi na pytanie, ułożeniu czegoś, narysowaniu lub napisaniu.

Jeżeli w tym momencie dziecko zapyta: Po co mam tam iść?, rodzic – z wyczuciem i delikatnością – powinien udzielić odpowiedzi – np.:

• Chciał(a)bym, abyś miał(a) możliwość porozmawiania z przygotowaną osobą o różnych ważnych sprawach;
• Chciał(a)bym, aby ktoś pomógł ci lepiej radzić sobie w szkole/pokonać trudności w pisaniu/ wykorzystać własne możliwości.

W tym momencie ważne jest, aby udzielając wyjaśnień, nie obciążyć dziecka:

• odpowiedzialnością – Idziesz do psychologa, bo masz problemy w nauce,
• poczuciem winy – Źle się zachowujesz, trzeba to wyjaśnić,
• lub  „sprzedać” mu własną bezradność – Zupełnie sobie z tobą nie radzę – może psycholog jakoś pomoże.

W żadnym wypadku nie wolno straszyć dziecka! Wszelkie komunikaty, odwołujące się do psychologa jako ostatecznej instancji (Nikt sobie nie daje z tobą rady, więc pójdziesz do psychologa) lub głównego decydenta (Psycholog zdecyduje, czy się nadajesz do tej szkoły, czy trzeba cię z niej zabrać) powodują, że dziecko/nastolatek zaczyna obawiać się zaplanowanego spotkania. To – z kolei – zwiększa napięcie, opór i utrudnia lub uniemożliwia efektywne spotkanie ze specjalistą.

Toteż, jeżeli rodzicowi naprawdę zależy na uzyskaniu rzetelnej pomocy, powinien on podjąć działania, które zniwelują napięcie dziecka, jak również – sprawią, że wyrazi ono zgodę na badanie/rozmowę z psychologiem.

Czasem dziecko ma określone nastawienie do wizyty u psychologa. Zazwyczaj jest ono skutkiem informacji przekazywanych przez rówieśników. Nastawienie to może być pozytywne (Fajnie jest pogadać z psychologiem/Jasiek ma dysleksję i nie musi pisać dyktand), albo negatywne (Do psychologa chodzą tylko czubki!). W przypadku pejoratywnych skojarzeń – rolą rodzica jest – stosowne dla wieku dziecka i poziomu jego rozwoju – rozwianie wątpliwości, wyjaśnienie celu wizyty  i potencjalnych jej skutków (jak powyżej).

Niezbędne przedmioty

Jeżeli dziecko jest umówione na badanie psychologiczne, najważniejsze jest, aby badanie to odbyło się w optymalnych warunkach. Zatem:

1. jeżeli dziecko ma wadę wzroku, konieczne są okulary. Dlaczego? – zazwyczaj pytają rodzice. Więc wyjaśniam: badanie psychologiczne polega na wykonaniu testów psychologicznych. Część z nich to ustne odpowiedzi na usłyszane pytania – więc jeśli dziecko nie widzi prawidłowo, nie ma to wpływu na jakość wykonania zadań. Natomiast niektóre testy – zwłaszcza te, które badają myślenie – równocześnie wymagają poprawnego widzenia: dziecko ma kilkanaście/kilkadzieścia sekund na wykonanie zadań. Toteż, jeśli spostrzega nieprawidłowo, istnieje poważne ryzyko, że uzyskany wynik będzie negatywny i nie będzie wiadomo, czy problemy dziecka wynikają z trudności intelektualnych, czy wady wzroku. Zatem należy liczyć się z tym, że odpowiedzialny specjalista, skoncentrowany na profesjonalnej diagnozie,  w sytuacji niejasności może „odesłać” dziecko na badania okulistyczne przed badaniem psychologicznym i tego typu postępowanie nie jest fanaberią, ani kłodą rzucaną pod nogi rodzica, ale dowodem potwierdzającym chęć wykonania rzetelnego badania.
2. jeżeli dziecko ma wadę słuchu, konieczny jest aparat słuchowy (bądź zaświadczenie od otolaryngologa informujące o natężeniu wady i braku konieczności zaaparatowania). Dlaczego? Przyczyny – jak powyżej: niektóre testy diagnozują funkcje werbalne i wada słuchu może wpływać na ich wykonanie fałszując ogólny wynik diagnozy. Poza tym – problemy ze słuchem wiążą się nie tylko z funkcjami słowno-językowymi dziecka, ale również – jego umiejętnościami w zakresie komunikowania się i przetwarzania informacji, stąd też wszelkie wątpliwości/niejasności/ograniczenia w kwestii zdolności odbierania bodźców słuchowych powinny być podczas badania psychologicznego znane i zweryfikowane.
3. świadectwa szkolne. Po co? – pytają rodzice. Wyjaśniam: to potwierdzona forma osiągnięć edukacyjnych dziecka. Nie jest potrzebna, kiedy rodzice doskonale pamiętają poszczególne oceny dzieci, natomiast jest przydatna zwłaszcza wtedy, kiedy dziecko ma trudności szkolne, a rodzice nie pamiętają ocen.
4. opinia (z przedszkola/szkoły). Jest przydatna, bo dostarcza informacji o funkcjonowaniu dziecka w środowisku innym niż otoczenie rodzinne. Może być źródłem danych o trudnościach dziecka, mechanizmach jego zachowania lub – wręcz przeciwnie – wskazywać na jego dyspozycje i mocne strony. Jej przydatność związana jest z faktem, że np. do potwierdzenia niektórych zaburzeń (np. zaburzeń zachowania) konieczna jest informacja, że dziecku funkcjonuje negatywnie w wielu środowiskach.
5. dokumentacja medyczna, książeczka zdrowia oraz informacje o aktualnie zażywanych lekach. Dlaczego? 1) Dlatego, że w książeczce zdrowia zawarte są informacje dotyczące porodu i stanu dziecka po urodzeniu. Nieprawidłowości na tym etapie rozwoju mogą być przyczyną wielu zaburzeń. 2) Dlatego, że dokumentacja medyczna (wypisy ze szpitala) dostarcza istotnych informacji, które z jednej strony mogą wyjaśniać aktualne problemy dziecka, z drugiej – mogą być argumentami do zastosowania określonej formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej (np. w szkole) lub dostosowania wymagań edukacyjnych.3) Dlatego, że choroby mogą mieć wpływ na funkcjonowanie dziecka np. niedoczynność tarczycy może obniżać nastrój, zaburzenia hormonalne mogą powodować wahania nastroju i agresję. Podobnie leki – niektóre z nich (np. stosowane przy astmie oskrzelowej) wpływają negatywnie na koncentrację uwagi.
6. wytwory dziecka (rysunki, zeszyty) – nie zawsze są potrzebne (jest to zależne od sygnalizowanego problemu), ale warto dopytać przed wizytą – być może będą źródłem cennych informacji?

Ponadto dziecko powinno być zdrowe i wypoczęte! Dziecko chore, kaszlące, ocierające cieknący nos ma mniejsze szanse na prawidłowe wykonanie zadań (będących podstawą jego diagnozy) niż zdrowy rówieśnik. Podobnie jest w przypadku dzieci zmęczonych, niewyspanych itp.

Przygotowanie rodzica

W wielu instytucjach (zwłaszcza państwowych poradniach psychologiczno-pedagogicznych) osobą, z którą rozmawia się o problemach dziecka, jest opiekun prawny – czyli ktoś, kto dysponuje prawami rodzicielskimi. Toteż nie należy się dziwić, jeśli psycholog odmówi rozmowy z babcią, macochą (która nie ma praw rodzicielskich), czy starszym bratem dziecka. Aktualnie obowiązujące przepisy jednoznacznie wskazują, że rodzic/opiekun prawny jest jedyną osobą, która może wnioskować o badanie dziecka w placówce publicznej. W gabinetach prywatnych natomiast wszystko zależy od decyzji specjalisty.

Ważne jest, aby przed wizytą u psychologa przemyśleć, co jest motywem (przyczyną) spotkania. Wskazane jest, aby rodzic – sam dla siebie nazwał problem i znał odpowiedzi na pytania: Co go sprowadza? Co spowodowało, że trafił do psychologa? Co go niepokoi?. Warto również pomyśleć o tym, czego oczekujemy od wizyty u psychologa, gdyż zdefiniowanie oczekiwań rodzica nadaje kierunek pomocy i ją osadza w możliwościach instytucji/specjalisty.

Jeżeli wizyta ma charakter „przymusowy” (w związku z nakazem sądu lub sugestią szkoły) – warto zastanowić się, czy są jakieś dodatkowe kwestie, które rodzic pragnąłby wyjaśnić. Być może warto wykorzystać możliwość spotkania z psychologiem do rozwiązania innych problemów?

Ważne, aby spotykając się z psychologiem w sprawie dziecka rodzic był „wyposażony” w następujące informacje (zobacz – wywiad z rodzicem):

• dane o przebiegu porodu, ogólnym rozwoju dziecka (kiedy zaczęło mówić, siadać, chodzić)
• informacje o stanie zdrowia (przebytych chorobach, pobytach w szpitalu, aktualnie zażywanych lekach, wadach wzroku i słuchu),
• osiągnięcia i problemy dziecka (informacje z przedszkola dotyczące funkcjonowania dziecka, informacje ze szkoły – o zachowaniu, uzyskiwanych ocenach, stosunku do obowiązków szkolnych)
• zainteresowania, cechy dziecka i sprawiane przez nie trudności.

Istotne jest, aby rodzic, który nie pamięta różnych kwestii związanych z rozwojem dziecka, „nie ściemniał” (przepraszam za kolokwializm) i nie twierdził, że wszystko było w porządku. Zdecydowanie lepiej – dla prawidłowej diagnozy i rzetelnej pomocy dziecku – jest wziąć pod uwagę niewiadomą, niż oprzeć się na błędnym założeniu, że dany element rozwoju dziecka kształtował się prawidłowo. Warto, aby rodzic był szczery – tylko uczciwe przekazanie informacji pomoże dziecku.

Przy okazji – pragnę uspokoić rodziców – psycholog nie jest po to, aby oceniał… To człowiek, którego zadaniem zawodowym jest pomaganie, a udzielane przez niego informacje zwrotne nie są po to, aby rodzicowi zaszkodzić, czy odebrać mu poczucie wartości, ale po to, aby znaleźć rozwiązanie 🙂

Powiązane artykuły:

• Dziecko u psychologa (1)
• Dziecko u psychologa (3) – badanie psychologiczne dziecka
• Struktura wywiadu psychologicznego – przeprowadzanego z rodzicem dziecka