Dziecko u psychologa (3) – badanie psychologiczne dziecka

Autor: dr Ewa Łodygowska, psycholog

Cykl Dziecko u psychologa jest kierowany do rodziców, którzy poszukują informacji na temat możliwości współpracy z psychologiem, wykonania badania diagnostycznego lub skorzystania z pomocy w postaci konsultacji bądź terapii. W cyklu prezentowane są następujące zagadnienia:

1. Prawa rodzica, dziecka i psychologa
2. Przygotowanie do wizyty u psychologa
3. Badanie psychologiczne dziecka
4. Terapia dziecka
5. Rozmowa po badaniu
6. Opinia, orzeczenie, diagnoza na piśmie i co dalej?

*******

Czego się spodziewać?

1. Poświęcenie czasu

Ile czasu będzie trwało badanie? – zazwyczaj pytają rodzice. I niektórzy spodziewają się, że w ciągu 10-15 minut uda się ocenić intelekt dziecka. Tymczasem odpowiedź na to pytanie brzmi To zależy. Wszystko zależy od:

• ilości zgłoszonych problemów – im jest ich więcej (np. trudności w pisaniu, problemy z koncentracją, nadpobudliwość, lęk, zachowania agresywne), tym więcej narzędzi należy zastosować, co wydłuża czas diagnozy;
• obiektywnego czasu trwania testów – niektórych testów nie można wykonać w 5-10 minut – procedury gwarantujące ich prawidłowe zrealizowanie zakładają określony czas;
• tempa pracy dziecka – dzieci pracują w różnym tempie, co sprawia, że dane dziecko niektóre testy  wykona w ciągu 10 minut, a drugie – będzie potrzebowało na to pół godziny;
• stanu psychofizycznego i emocjonalnego dziecka, jego wydolności psychofizycznej – dzieci bywają zmęczone (bo źle spały w nocy), osłabione (bo zaczyna się u nich infekcja wirusowa), rozemocjonowane (bo np. trener w szkole zapowiedział im, że jak zdążą na godzinę 9-tą, to będą mogły wziąć udział w zawodach), stąd też czasami trzeba skrócić/przerwać badanie, wydłużając diagnozę o kolejną wizytę. Zdarzają się też dzieci o niskiej wydolności psychofizycznej tzw. męczliwe, które w miarę  wykonywania kolejnych zadań ujawniają znużenie, rozproszenie uwagi bądź chęć jak najszybszego zakończenia pracy (bez dbałości o jej jakość). W takiej sytuacji również uprawnione jest przerwanie badanie – jeśli próby zmotywowania dziecka do wysiłku umysłowego bądź zastosowanie przerwy okażą się nieskuteczne.
• etyki badań psychologicznych – nawet, jeśli dziecko jest zdrowe i wypoczęte, to psycholog nie może obciążać dziecka nadmierną ilością zadań. Zdarza się, że rodzice wolą, aby się odbyło jedno 6-godzinne spotkanie z dzieckiem niż trzy 2-godzinne. Jednak, niezależnie od tego, czego oczekują rodzice, psycholog jest zobowiązany przestrzegać etyki badania psychologicznego i nie doprowadzać osoby badanej do stanu nadmiernego wyczerpania.

Pocieszająca dla rodziców będzie wiadomość, że w większości przypadków można z góry założyć, jaki będzie czas badania z dokładnością do 15 minut 🙂 Nie da się natomiast przewidzieć na 100%, czy do pełnej diagnozy wystarczy tylko jedno spotkanie (aczkolwiek istnieją instytucje, w których diagnoza ogranicza się tylko do jednej wizyty).

2. Wywiad z rodzicem

O wywiadzie z rodzicem już pisałam (tutaj). Przypomnę więc tylko, że należy się spodziewać, że psycholog przed badaniem dziecka będzie chciał odbyć szczegółową rozmowę z rodzicem/opiekunem prawnym (pytania – wywiad z rodzicem), na którą należy przeznaczyć odpowiedni czas.

3. Zmęczenie/emocje dziecka

Zdarza się, że dziecko po badaniu psychologicznym jest zmęczone – wykonanie testów psychologicznych nie jest zadaniem łatwym! Należy to uwzględnić planując dalsze zajęcia dziecka. Stąd – bardzo często sugeruje się, aby dziecko po badaniu psychologicznym już nie wracało do szkoły, nie pisało klasówki, nie było obciążane intensywnymi zajęciami umysłowymi.

Zdarza się ponadto, że dziecko po badaniu ujawnia różnego rodzaju emocje. Często rozładowuje napięcie, jakiego doświadczyło podczas badania, związane z trudnością wykonania zadań bądź doznanym niepowodzeniem. Wtedy rolą rodzica jest wsparcie dziecka poprzez odzwierciedlenie emocji, wykazanie zrozumienia, pochwałę:

• Rozumiem, że możesz być zmęczony. Wiem, że takie badania bywają trudne.
• Widzę, że się smucisz/złościsz. Nie zawsze udaje się osiągnąć dobre wyniki. Cieszę się jednak, że dzielnie wytrwałeś do końca badania.
• Jesteś zmęczony. Pracowałeś prawie dwie godziny. To się nazywa wytrwałość.
• Jestem dumny, że tak dzielnie pracowałeś. Nawet, jeśli było ci trudno, to zrealizowałeś wszystkie zadania.

4. Konieczność ponownego badania psychologicznego/kolejnej wizyty

Konieczność ponownego badania warunkowana jest zazwyczaj następującymi czynnikami:

• stanem psychofizycznym i emocjonalnym dziecka, jego wydolnością psychofizyczną (o czym już pisałam powyżej), które uniemożliwiają kontynuację diagnozy w danym dniu;
• złożonością problemu – wymagającą zastosowania dużej ilości narzędzi badawczych.

Zdarza się również tak, że psycholog proponuje kolejną wizytę, kiedy dziecko zachowuje się nietypowo, niejednoznacznie i istnieje podejrzenie, że ujawniane przez niego reakcje (np. wskazujące na zaburzenie) nie są dlań typowe, lecz wynikają z nowości sytuacji i kontaktu z nieznajomą osobą – psychologiem. Wtedy kolejne spotkania mogą służyć pogłębieniu kontaktu z dzieckiem, jego „oswojeniu” i wnikliwszej obserwacji.

5. Konieczność innego badania

Czasami w trakcie wywiadu/badania zostają ujawnione jakieś informacje, które mogą wpływać na przebieg badania i ostateczną diagnozę. Dotyczą one np. stanu zdrowia dziecka – faktu, że kiedyś nosiło okulary, a od paru lat nie miało badanego wzroku, epizodów padaczki we wczesnym dzieciństwie, nagłej utraty wagi itp. W takiej sytuacji psycholog może zalecić badania uzupełniające (zazwyczaj są to badania lekarskie), które pozwolą mu na dokonanie właściwej diagnozy stanu dziecka.

Czasami rodzice mają wątpliwości odnośnie takiej decyzji specjalisty, ale warto w tym momencie pomyśleć, że psychika nie jest odrębnym bytem, absolutnie nie powiązanym z ciałem. Szereg zmian w organizmie może wpływać na funkcjonowanie psychospołeczne dziecka i czasami warto pogłębić diagnozę o dodatkowe badania.

Niezbędne przedmioty

Pisałam już szczegółowo (tutaj) o istotnych przedmiotach potrzebnych do prawidłowego wykonania diagnozy, jak również wyjaśniałam ich zasadność. W tym miejscu tylko przypomnę, co warto wziąć na badanie psychologiczne:

• okulary, aparat słuchowy – w przypadku, kiedy ma dziecko wadę wzroku/słuchu;
• świadectwa szkolne;
• opinię z przedszkola/szkoły;
• dokumentację medyczną – jeśli dziecko choruje, książeczkę zdrowia, informację o zażywanych aktualnie lekach;
• wytwory dziecka – rysunki, zeszyty, wiersze itp.

I jeszcze jedna, bardzo ważna rzecz – opinie z poprzednich badań psychologicznych, pedagogicznych. Zwłaszcza informacje o badaniach psychologicznych są bardzo istotne z uwagi na to, że:

• niektóre testy nie mogą być powtarzane w krótkim odstępie czasowym, dlatego psycholog będzie mógł zdecydować o zastosowaniu ich zamienników;
• większość zaburzeń „układa” się w pewien proces – informacje o tym, co rozpoznano u dziecka wcześniej, mogą potwierdzać bądź weryfikować aktualną diagnozę.

Na czym polega badanie?

Metody stosowane w badaniu psychologicznym to:

• obserwacja – psycholog w trakcie badania dokonuje obserwacji zachowań dziecka, czyli np. sposobu komunikacji, ekspresji emocji, nastawienia do zadań itp.;
• rozmowa z dzieckiem na temat zgłaszanych problemów, bądź problemów sygnalizowanych przez dziecko;
• standaryzowane testy psychologiczne – to ustrukturalizowane zadania, które wykonuje dziecko. Mogą mieć one formę odpowiedzi na pytania (pisemną lub ustną), bądź wiązać się z ułożeniem czegoś np. z klocków, narysowaniem, bądź odtworzeniem z pamięci. Mimo, że mogą sprawiać wrażenie zabawy – tak naprawdę są wystandaryzowanymi narzędziami, dostosowanymi ściśle do wieku dziecka i kultury społecznej, w której dziecko funkcjonuje. W przypadku większości testów obowiązuje ścisła procedura – psycholog nie może pomagać dziecku, ani stosować pytań dodatkowych. Niektóre testy mają limity czasowe, co oznacza, że dziecko musi zmieścić się w pewnym odcinku czasu, podczas gdy inne – nie są związane z czasem. Testy są narzędziami rzetelnymi – pozwalają obiektywnie ocenić jak rozwija się dziecko (bądź jakieś jego umiejętności – np. inteligencja, percepcja wzrokowa, kontrola emocji itp.) w porównaniu do grupy odniesienia, czyli rówieśników.
• testy projekcyjne – są stosowane dość rzadko, z uwagi na niejednoznaczną wartość diagnostyczną. W przypadku dzieci mogą być stosowane np. metody wymagające opisu sytuacji na obrazku. Psycholog, wyspecjalizowany w tym zakresie,  na podstawie  reakcji dziecka (wypowiedzi, użytych określeń) potrafi określić m.in. potrzeby dziecka lub mechanizmy funkcjonowania;
• eksperyment kliniczny – może mieć formę np. rysunku na określony temat, „zabawy” lub rozmowy. Eksperyment kliniczny pełni funkcję wspomagającą badanie testowe, dostarczając jednocześnie szeregu ważnych informacji na temat funkcjonowania dziecka w określonych sferach bądź odbioru przez nie danych zdarzeń, sytuacji itp.

Co jeszcze – czyli czego nie wolno robić, co się prawdopodobnie wydarzy, co będzie, a czego nie będzie…

• prawdopodobnie rodzic nie będzie mógł uczestniczyć w badaniu psychologicznym dziecka;
• prawdopodobnie po badaniu psycholog zaprosi rodzica (opiekuna prawnego) na omówienie wyników badań;
• prawdopodobnie psycholog określi pewne kwestie jednoznacznie (np. intelekt) i nie będzie podatny na sugestie rodzica, że „lepiej zna dziecko”;
• prawdopodobnie dziecko będzie zmęczone po badaniu, bo dla większości dzieci badanie psychologiczne to ciężka praca intelektualna;
• może zdarzyć się  i tak, że psycholog powie o dziecku coś, na co nie jest przygotowany rodzic, ale tę kwestię jeszcze poruszę….

Powiązane artykuły:

• Dziecko u psychologa (2) – Przygotowanie do wizyty
• Dziecko u psychologa (1)
• Struktura wywiadu psychologicznego – przeprowadzanego z rodzicem dziecka