Dysleksja – jak pracować w domu? Ćwiczenia umiejętności poprawnego pisania

Autor: dr n. społ. Ewa Łodygowska, psycholog

Ćwiczenia w poprawnym pisaniu

Poniżej przedstawione są metody (różnych Autorów) dotyczące pracy z dzieckiem/nastolatkiem przejawiającym problemy w poprawnym pisaniu. Niezależnie od rodzaju ćwiczeń warto pamiętać, że efekt daje tylko praca systematyczna  (czyli realizowana kilka razy w tygodniu) oraz długotrwała (trwająca tak długo jak długo osoba przejawia trudności).

Metoda 1: Dyktando z komentarzem (opracowanie mgr Dorota Kaczmarek)

• Metoda „Dyktando z komentarzem” polega na pracy na tym samym tekście według pewnej procedury.
• Założeniem metody jest stymulacja poprzez proste działania wszystkich ośrodków mózgowych uczestniczących w procesie pisania.
• Efektywność jest zależna od systematyczności działań.
• Włączenie rodziców do pracy terapeutycznej może przyczynić się do lepszej organizacji pracy.
• Zaletą tej metody jest to, że można ją stosować w przypadku dzieci z klas II, jak i maturzystów – elementem różnicującym jest stopień trudności tekstu (pod względem długości i trudności ortograficznej)

Etap I – Przygotowanie – procedura:

1. Dziecko zapoznaje się z tekstem.
2. Dziecko czyta tekst uważnie.
3. Podkreśla trudne dla niego wyrazy.
4. Próbuje uzasadnić zapis przy pomocy dorosłego lub w oparciu o znane zestawy ćwiczeń (np. w oparciu o propozycje Z. Saduś „Dysortografia” – różne zeszyty, M. Iwanowicz „Mistrz ortografii”, J. Wójcik „Ortografii uczę się sam”)

Etap II – Przepisywanie – procedura

1. Dziecko przepisuje tekst (znany z etapu I).
2. Rodzic/dorosły sprawdza i na marginesie zaznacza kropkami błędy (występujące w danej linijce tekstu) – można się posługiwać kodem do oznaczania jakości pomyłek np.:

• kropka czerwona = błąd ortograficzny
• kropka zielona = błąd innego rodzaju
• kropka czarna = błąd interpunkcyjny

3. Dziecko, mając do dyspozycji tekst źródłowy, wyszukuje w swojej pracy zaznaczone na marginesie błędy. Poprawia je i uzasadnia zapis.

Etap III – Pisanie z pamięci – procedura

1. Dziecko pisze tekst (znany z poprzednich etapów) z pamięci tzn. czyta kolejno zdania, zapamiętuje je, a następnie zapisuje. Jeśli zdanie jest zbyt długie, można podzielić je na części.
2. Rodzic/dorosły sprawdza i na marginesie zaznacza kropkami błędy (występujące w danej linijce tekstu) – można się posługiwać kodem do oznaczania jakości pomyłek np.:
3. kropka czerwona = błąd ortograficzny
4. kropka zielona = błąd innego rodzaju
5. kropka czarna = błąd interpunkcyjny
6. Dziecko, mając do dyspozycji tekst źródłowy wyszukuje w swojej pracy zaznaczone na marginesie błędy. Poprawia je i uzasadnia zapis.

Etap IV – Pisanie ze słuchu – procedura

1. Dziecko zapisuje tekst (znany z poprzednich etapów) dyktowany przez rodzica.
2. Rodzic sprawdza i na marginesie zaznacza kropkami błędy (występujące w danej linijce tekstu) – można się posługiwać kodem do oznaczania jakości pomyłek np.:

• kropka czerwona = błąd ortograficzny
• kropka zielona = błąd innego rodzaju
• kropka czarna = błąd interpunkcyjny

4. Dziecko wyszukuje w swojej pracy zaznaczone na marginesie błędy. Uwaga: dziecko już nie może korzystać z tekstu źródłowego – musi wykorzystać wiedzę nabytą na poprzednich etapach.

Dodatkowe uwagi:

• Jeśli etap IV jest dla dziecka za trudny – we wstępnej fazie ćwiczeń należy z niego zrezygnować.
• W przypadku starszych uczniów – można pominąć etap II – Przepisywanie.

Metoda 2 – Dyktando w 10 punktach – z komentarzem ortograficznym (opracowanie  prof. dr hab. Marta Bogdanowicz)

Metoda „Dyktando w 10 punktach z komentarzem ortograficznym”:

• utrwala znajomość zasad pisowni,
• wytwarza nawyk stałego przywoływania zasad ortograficznych podczas pisania,
• wytwarza nawyk stałego sprawdzania napisanego tekstu,
• kształtuje poczucie odpowiedzialności za napisany tekst.

Procedura:

• Punkt 1 – umowa.
  • Umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie robić dyktando obejmujące 3 zdania. Wymyślcie wspólnie nagrodę po każdym tygodniu pracy.
• Punkt 2 – wybór tekstu.
  • Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie.
• Punkt 3 – komentarz ortograficzny.
  • Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu (podaje zasady pisowni, poszukuje uzasadnienia pisowni).
• Punkt 4 – zapisywanie.
  • Dziecko zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następnymi zdaniami).
• Punkt 5 – kontrola 1 – dziecko.
  • Dziecko samodzielnie sprawdza cały napisany tekst.
• Punkt 6 – kontrola 2 – dorosły.
  • Dorosły sprawdza tekst. Jeżeli znajdzie błędy, podaje ich liczbę.
• Punkt 7 – kontrola 3 – dziecko.
  • Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego.
• Punkt 8 – kontrola 4 – dorosły.
  • Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst – wzór, z którego dyktował zdania.
• Punkt 9 – kontrola 5 – dziecko.
  • Dziecko porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy.
• Punkt 10 – poprawa.
  • Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy (np. podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne, odmienia wyraz przez przypadki, wymienia na inne formy).

Uwagi:

• Podstawowym założeniem stosowania techniki: dyktando z komentarzem ortograficznym jest przeświadczenie o możliwości utrwalenia zasad pisowni i wytworzenia pełnej świadomości ortograficznej przez przekształcenie się nawyku „głośnego myślenia” – określenia zasad pisowni – w nawyk cichego przypominania ich sobie podczas pisania
• Kolejnym zadaniem ćwiczenia jest wytworzenie nawyku dokładnego sprawdzania i poprawiania każdej pracy pisemnej po napisaniu. Dziecko ma prawo do popełnienia błędu, ale nie ma prawa pozostawić go bez poprawienia. Warunkiem uzyskania tych efektów jest wykonywanie omawianego ćwiczenia krótko, lecz systematycznie oraz zawarcie umowy z dzieckiem co do czasu pracy (codziennie), liczby dyktowanych zdań (zawsze tej samej) oraz nagrody (po każdym tygodniu ćwiczeń). W ten sposób dziecko nie będzie usiłowało tych spraw stale z rodzicami negocjować.

Metoda 3 – Praca z Zeszytami ortograficznymi Z. Saduś

Potrzebne pomoce: ołówek, gumka, kredki lub flamastry, zeszyt w linię lub kratkę oraz materiały:

Procedura:

• Należy wybrać 1 zeszyt.
• Dziecko/nastolatek pracuje systematycznie tzn. codziennie wypełnia jednorazowo co najmniej 2-3 ćwiczenia. Dziecko/nastolatek wypełnia zeszyt do końca, wtedy dopiero zaczyna pracę z nowym zeszytem.
• Ćwiczenia wypełniane są ołówkiem, aby w razie pomyłki łatwo poprawić błąd, a także – aby mieć możliwość starcia zapisu i ponownego przerobienia materiału, z którym dziecko/nastolatek ma szczególny problem.
• Dziecko/nastolatek zaznacza wymianę wyrazów np. „ó na o”, „rz na r” itp. kredką lub flamastrem – wymianę zaznacza grubą pionową kreską, aby łatwiej było ją zapamiętać, flamastrem lub kredką można zakreślać również wyjątki, zasady oraz nowe trudne do zapamiętania wyrazy.
• W oddzielnym dodatkowym zeszycie dziecko/nastolatek zapisuje (także ołówkiem) ćwiczenia z pamięci (samodzielnie) oraz ze słuchu (dyktuje  druga osoba). Nie można pomijać tych ćwiczeń!

Instrukcja do pisania z pamięci:

• Dziecko/nastolatek patrzy na wyrażenia i swój wzrok koncentruje na tych partiach wyrazów, w których występuje trudność ortograficzna.
• Zamyka oczy i zastanawia się, czy wie jak je napisać. Sprawdza jeszcze raz, czy zapamiętał je poprawnie.
• Jeśli tak, to zamyka zeszyt ortograficzny i zapisuje te wyrażenia w drugim, oddzielnym zeszycie.  Jeśli zapis jest niewłaściwy, należy wymazać cały wyraz i jeszcze raz go napisać.

Metoda 4 – praca z zeszytami „Ortograffiti”

Skuteczność metody osiągana jest dzięki jej wielofunkcyjności, czyli połączeniu w spójną całość wielu różnych elementów. „Ortograffiti” to przede wszystkim metoda praktyczna. Można ją również zaliczyć do metod psychomotorycznych i psychodydaktycznych oraz wielozmysłowych. Realizowana jest poprzez:

• systematyczne i wielokrotne powtarzanie danej czynności według określonego schematu,
• stosowanie ćwiczeń jednocześnie rozwijających funkcje wzrokowo-przestrzenne, słuchowo-językowe, dotykowo-kinestetyczne i motoryczne,
• angażowanie w procesie uczenia wzroku, słuchu, dotyku, smaku i węchu.

Uniwersalność metody to zastosowanie jej do potrzeb:

• wszystkich dzieci z trudnościami,
• każdego nauczyciela: specjalisty i niespecjalisty,
• każdych zajęć: korekcyjno-kompensacyjnych, rewalidacyjnych, dydaktyczno-wyrównawczych, lekcyjnych i innych,
• pracy w szkole i w domu, na zajęciach zorganizowanych i do pracy indywidualnej.

Zeszyty „Ortograffiti” (autorstwa D. Chwastniewskiej i R. Czabaj oraz J. Studnickiej) przeznaczone są dla różnych grup wiekowych. Można je stosować w pracy terapeutycznej, jak również – w domu.

Przykładowe ćwiczenia z zeszytów „Ortograffiti”:

Dodatkowe uwagi:

1. warto wdrożyć dziecko/nastolatka do pracy ze słownikiem ortograficznym – tzn. zachęcać do sprawdzania na bieżąco wątpliwości;
2. podczas sprawdzania prac dziecka (zadań domowych, wypracowań):
   • nie wolno poprawiać błędów za dziecko;
   • należy podkreślić błędnie zapisany wyraz – dziecko/nastolatek ma odnaleźć wyraz w słowniku ortograficznym, sprawdzić jego pisownię, następnie prawidłowo wpisać cały wyraz;
   • w przypadku starszych dzieci – na marginesie rodzic może zaznaczyć kropkami ilość błędnie zapisanych wyrazów w linijce, a dziecko/nastolatek musi je odszukać i sprawdzić w słowniku ortograficznym i następnie wpisać prawidłową formę;
3. w przypadku zdiagnozowanych trudności dyslektycznych/dysortografii brak pracy działa na niekorzyść dziecka – nie ćwiczone trudności w pisaniu mogą się pogłębić, spowodować zatrzymanie się rozwoju danych funkcji percepcyjno-motorycznych, a nawet ulec nasileniu rzutując również na naukę innych przedmiotów – stąd konieczność pracy w domu i zajęć terapeutycznych bądź korekcyjno-kompensacyjnych!

Powiązane wpisy:

• Diagnoza dysleksji rozwojowej (2) – diagnoza objawów
• Diagnoza dysleksji rozwojowej (1)
• School Phobia in Children with Dyslexia
• Dysleksja rozwojowa – zjawisko trudne do zdefiniowania
• Rola narządu wzroku w przebiegu dysleksji rozwojowej