Autor: dr Ewa Łodygowska, psycholog
W literaturze istnieje wiele definicji pojęcia postawy. Postawą określa się „całościową formę ustosunkowania się rodziców (osobno ojca, osobno matki) do dzieci, do zagadnień wychowawczych itp., ukształtowaną podczas pełnienia funkcji rodzicielskich” (Rembowski, 1972, s. 55), bądź „nabytą strukturę poznawczo-dążeniowo-afektywną, ukierunkowującą zachowanie się rodziców wobec dziecka” (Ziemska, 1973, s. 33), czy też „względnie stały sposób odnoszenia się do dziecka” (Braun-Gałkowska, 1986, s. 56), wyrażający się w komponencie poznawczym, emocjonalnym i behawioralnym.
W literaturze przedmiotu wymienia się wiele typologii postaw rodzicielskich (por. Ziemska, 1973; Kanner, za Przetacznik-Gierowska i Włodarski, 1994; Slater, za: Plopa, 2008a). W Polsce do jednej z najbardziej znanych typologii postaw rodzicielskich można zaliczyć klasyfikację Plopy, który na podstawie badań i obserwacji, uzyskał dane, umożliwiające wyodrębnienie pięciu postaw rodzicielskich (Plopa, 1987, 2008b, 2011).
Zgodnie z tą klasyfikacją wyodrębnić można:
1. postawę akceptacji-odrzucenia,
wyrażanej stopniem, w jakim rodzic toleruje i akceptuje dziecko takim, jakim ono jest, szanuje jego podmiotowość i kocha je.
Rodzic, prezentujący tę postawę, w relacji z dzieckiem stwarza klimat, który sprzyja wymianie i ekspresji uczuć. Uczy również dziecko ufności w stosunku do świata i ludzi oraz zachęca je do nawiązywania otwartych, spontanicznych relacji. Kształtuje u dziecka otwartość i zdolność do komunikowania swoich potrzeb. Stara się, aby jego stosunki z dzieckiem układały się w sposób bezpieczny dla dziecka i zapewniały mu doświadczenia w zakresie doznawania miłości.
Rodzic, prezentujący tę postawę, żywi przekonanie, że on – jako ojciec lub matka – jest podstawowym oparciem dla dziecka w różnych trudnych sytuacjach. W związku z tym, jest czuły, wrażliwy na potrzeby dziecka, otwarty na komunikację z nim. Dla dziecka – obcowanie z rodzicem, przejawiającym tę postawę, jest przyjemne, daje uczucie bliskości, radości i bezpieczeństwa.
2. postawę (nadmiernie) wymagającą,
odzwierciedlaną poprzez zakres wymagań, jakie rodzic stawia dziecku oczekując bezwzględnego ich zrealizowania.
Rodzic, reprezentujący tę postawę, traktuje dziecko bezwzględnie, zgodnie ze sztywno przyjętym przez siebie modelem wychowania. Stawia mu wygórowane oczekiwania nie zważając na realne umiejętności dziecka i poziom jego dojrzałości. Uważa się za autorytet we wszystkich sprawach dziecka, w związku z tym nie rozumie rodzących się potrzeb dziecka i jego pragnień, zwłaszcza w sferze autonomii i samodzielności.
Rodzic nadmiernie wymagający często ostro i bezwzględnie egzekwuje wykonywanie poleceń i nakazów; nie toleruje żadnego sprzeciwu, krytyki, ani dyskusji. Rodzic, który ujawnia tę postawę, oczekuje perfekcyjnego funkcjonowania dziecka; akceptuje tylko te zachowania dziecka, które są zgodne z jego oczekiwaniami, natomiast negatywnie reaguje na wszelkie przejawy samodzielności i posiadania przez dziecko własnego zdania. Ma tendencję do obarczania dziecko winą za wszelkie niepowodzenia. Postawa ta jest zdeterminowana ujawnianym przez rodzica specyficznym rozumieniem dobra dziecka – rodzic ma przekonanie, że wszystko, co robi, robi „dla dobra dziecka”.
3. postawę autonomii,
przejawiającą się w zakresie swobody (wyborów i działań), jaką rodzic daje dziecku.
Rodzic, ujawniający tę postawę, traktuje dziecko jako osobę, która w miarę swojego rozwoju potrzebuje coraz więcej autonomii i uczenia się samodzielnego podejmowania różnych decyzji.
Zachowanie rodzica jest elastyczne, dostosowane do potrzeb rozwojowych dziecka – rodzic uwzględnia rodzącą się potrzebę prywatności, posiadania różnych własnych tajemnic, poszukiwania własnych dróg.
Rodzic pokazuje dziecku alternatywne rozwiązania, ale jednocześnie pozostawia mu przestrzeń w zakresie dokonywania samodzielnych wyborów. Wyraża aprobatę dla prób samodzielnego rozwiązania własnych problemów, w miarę oczekiwań dziecka – wspiera go radą, pomocą, nie ograniczając jednocześnie jego autonomii.
W sytuacjach konfliktowych – nie narzuca swojego zdania, ani swoich decyzji, lecz daje się przekonywać odnośnie racji dziecka, usiłuje również spoglądać na problemy z jego punktu widzenia. Z szacunkiem podchodzi do poglądów i decyzji dziecka, nawet jeśli w pełni ich nie akceptuje.
W przypadku starszych dzieci – rozumie potrzebę nawiązywania kontaktów towarzyskich, również to płcią przeciwną, wyraża w tym aspekcie racjonalną tolerancję.
4. postawę niekonsekwentną,
związaną z nieprzewidywalnymi, przypadkowymi czy skrajnie emocjonalnymi zachowaniami rodzica, warunkowanymi wystąpieniem doraźnych czynników sytuacyjnych.
W przypadku rodzica przejawiającego tę postawę – jego stosunek do dziecka jest zmienny, zależny od chwilowego nastroju, samopoczucia, bądź innych czynników, niekoniecznie związanych z życiem rodzinnym. Wewnętrzny stan rodzica i jego emocje są łatwo przenoszone na relacje w rodzinie i na jego stosunek wobec dziecka.
Rodzic, który ujawnia postawę niekonsekwentną, często jest niespójny w swoich działaniach i ekspresji emocji – przeplata postawę akceptującą, angażującą się w sprawy dziecka z nadmierną ingerencję, nerwowością, deklarowaniem różnych ograniczeń i kar.
Brak stabilności w postępowaniu rodzica powoduje dystansowanie się emocjonalne dziecka od rodzica, ukrywanie własnych problemów i trudności w otwartości w stosunku do rodzica. Dziecko odbiera rodzica jako niestabilnego, zmiennego, nieprzewidywalnego, co rodzi problemy w kontakcie. Często zdziwienie lub złość rodzica budzi zamykanie się dziecka w sobie, tymczasem jest to reakcja obronna na niestabilność rodzica.
5. postawę (nadmiernie) ochraniającą,
wykazywaną w otaczaniu dziecka niewspółmierną do jego poziomu rozwoju (i samodzielności) troską i opieką oraz reagowaniu lękiem na przejawiane przez nie objawy niezależności i samostanowienia.
Rodzic, przejawiający tę postawę, nadmiernie troszczy się o dziecko i wyręcza je w sprawach, w których dziecko jest stanie samodzielnie sobie poradzić.
Wykazuje nadopiekuńczość traktując dziecko jako osobę wymagającą stałej troski i opieki, dąży do kontrolowania go niezależnie od samodzielności dziecka w tym zakresie.
Rodzic nadmiernie ochraniający reaguje niepokojem na przejawy autonomii dziecka – żywi obawę, że dziecko nie poradzi sobie bez jego pomocy i bezpośredniej bliskości. Wyraża przesadną troskę o przyszłość dziecka i ingeruje w jego wybory. rodzic nadmiernie ochraniający nie uświadamia sobie, że to właśnie jego przesadne angażowanie się we wszystkie sprawy dziecka może być źródłem braku samodzielności dziecka.
Rodzice, którzy ujawniają określone postawy wobec dziecka, w sposób mniej lub bardziej zamierzony kształtują u niego obraz świata, jak również dostarczają mu informacji stanowiących podwaliny samooceny (Baryluk, 2005; Kilmann i in., 2009). Postawy rodziców wpływają na proces budowania przez dziecko wiedzy o świecie i sobie samym – stąd też wszelkie nieprawidłowości w aspekcie postaw rodzicielskich mogą przyczyniać się do trudności w funkcjonowaniu dziecka i jego sądach na temat własnych możliwości, umiejętności i sprawstwa.
Bibliografia
- Baryluk W. (2005), Obraz siebie u młodzieży – jako następstwo relacji między dziećmi i rodzicami i jego związki ze skłonnościami do uzależnień. Kwartalnik Pedagogiczny, 2, 196, 115-138.
- Braun–Gałkowska M. (1986), Patologia i terapia postaw rodzinnych. Lublin: RW KUL.
- Plopa M. (1987), Skala Postaw Rodzicielskich. Psychologia Wychowawcza, 4, 552-567.
- Plopa M. (2008a), Kwestionariusz Retrospektywnej Oceny Postaw Rodziców (KPR-Roc). Warszawa: Vizja Press & It.
- Plopa M. (2008b), Skala Postaw Rodzicielskich. Wersja dla Rodziców. Warszawa: Vizja Press & It.
- Plopa M. (2011), Psychologia rodziny: teoria i badania. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
- Przetacznik–Gierowska M., Włodarski Z. (1998), Psychologia wychowawcza. Warszawa: PWN.
- Rembowski J. (1972), Więzi uczuciowe w rodzinie. Warszawa: PWN.
- Ziemska, M. (1973), Postawy rodzicielskie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Powiązane artykuły:
psychologia i ty 
Dyskusja
Brak komentarzy.