Motywacja do pracy i w pracy

Autor: dr Ewa Łodygowska, psycholog, dr Karolina Rajewska-Rynkowska, psycholog

 „Znajdź pracę, którą lubisz, a do końca życia nie będziesz musiał pracować” (Konfucjusz)

Pojęcie motywacji wywodzi się od łacińskiego słowa emovere, co oznacza „ruszać z miejsca”. Psycholodzy zajmujący się tym zjawiskiem zastanawiają się, dlaczego dane zachowanie jest trwałe lub nie. Próbują także odpowiedzieć na pytanie jak to się dzieje, że ludzie dokonują wyboru pewnych zachowań. Szukają przyczyn decydujących o utrwalaniu się określonych sposobów postępowania.

Motywacja to słowo, które funkcjonuje w potocznym języku, jednak tak naprawdę trudno zdefiniować to zjawisko. Spróbujmy zatem zrobić to odwołując się do wiedzy psychologicznej.

Cechy motywacji

Po pierwsze – motywacja może wynikać z różnych aspektów funkcjonowania człowieka. Jeśli wiąże się ona z działaniami mającymi na celu zaspokojenie takich popędów jak głód, pragnienie, potrzeba snu, to można mówić o motywacji biologicznej. Natomiast motywacja psychologiczna lub społeczna występuje wtedy, kiedy człowiek uruchamia postępowania służące zaspokojeniu wyższych potrzeb psychicznych np. potrzeby afiliacji (nawiązywania kontaktów międzyludzkich), potrzeby osiągnięć, potrzeby samorealizacji. Zakłada się, że ten typ motywacji, przynajmniej w części, jest nabyty lub wyuczony.

Po drugie – zachowanie motywowane zawsze wiąże się ze wzbudzeniem energii i ukierunkowaniem na określony cel. Obojętnie, czy ktoś postanawia ugotować obiad, czy zdobyć nowego klienta – aby osiągnąć skuteczność, musi wykorzystać swoje siły i wykonać szereg działań pozornie nie związanych z podstawowym problemem, choć tak naprawdę niezbędnych do realizacji celu.

Po trzecie – w trakcie realizacji zachowania motywowanego człowiek selektywnie zwraca uwagę na bodźce związane z osiągnięciem celu. Oznacza to, że np. agent ubezpieczeniowy przeglądając Internet, szybciej zwróci uwagę na reklamy o kursach dla tego typu pracowników, niż na informację o szkoleniu na temat kroju i szycia. Ponadto poznając nowych ludzi i rozmawiając z nimi, mimowolnie będzie zastanawiał się, czy korzystają już z oferty jakiejś agencji ubezpieczeniowej i czy nie warto byłoby z nimi o tym porozmawiać. To, co nieładnie jest określane w potocznym języku jako „zboczenie zawodowe”, nie jest niczym innym jak po prostu przejawem motywacji.

Po czwarte – zachowania motywowane cechuje zawsze trwałość. Oznacza to, że osoba będzie tak długo kontynuowała dane postępowanie, jak długo będą istniały warunki, które je zapoczątkowały. Wracając do przykładu agenta ubezpieczeniowego – wyobraźmy sobie, że postanowił on ubezpieczyć na życie 200 osób, a później czerpać dochód tylko z prowizji od zawartych umów. Wtedy bardzo prawdopodobne jest, że po zrealizowaniu zadania, spadnie u niego chęć do efektywnego wykonywania pracy (czyli motywacja). Jeśli natomiast pracownik ten potraktuje swój zawód jako formę samorealizacji, to wzrastająca liczba zdobytych klientów i podpisanych umów, tylko nasili jego motywację do pracy. Jak widać na powyższym przykładzie – o trwałości motywacji decydują czynniki, które ją zapoczątkowały.

Rodzaje motywacji

Psychologia, obok licznych koncepcji i ujęć zjawiska motywacji, wskazuje na dwa jej zasadnicze typy: motywację zewnętrzną i wewnętrzną.

Motywacja zewnętrzna występuje wtedy, kiedy jej źródło leży na zewnątrz. Jeśli np. osoba robi coś, bo inni tego od niej oczekują lub realizuje dane działania, bo dzięki nim zyskuje coś w oczach otoczenia, to można mówić o motywacji zewnętrznej.

Jeśli natomiast człowiek działa, bo sam tego chce, co więcej – w wyniku tego zachowania osiąga własne cele i wartości, to można powiedzieć o motywacji wewnętrznej. Ten rodzaj motywacji przejawia się przede wszystkim w działaniach, które człowiek podejmuje dlatego, bo je lubi, bo dostarczają mu przyjemności i satysfakcji i czyni to niezależnie od reakcji otoczenia.

Problem motywacji wewnętrznej i zewnętrznej w ciekawy sposób wyjaśnia żydowska przypowieść (pod. za: Mietzel, 1998):

Pewien człowiek, trudniący się krawiectwem, otworzył niewielki warsztat przy głównej ulicy miasta. Znalazła się jednak gromada dzieci, którym się to nie spodobało. Codziennie stały przed jego sklepem i krzyczały „Żyd! Żyd!”. Krawcowi to zachowanie sprawiało przykrość, ale dzieci czerpały z tego dużo radości i satysfakcji. Krawiec długo zastanawiał się jak ukrócić to postępowanie, aż w końcu po kolejnej nie przespanej nocy wpadł na pomysł. Nazajutrz zaproponował dzieciom, że zapłaci dziesięć centów każdemu, kto widząc go będzie krzyczał „Żyd!”. Dzieci następnego dnia stawiły się całą gromadą. Z wielkim entuzjazmem wykrzykiwały „Żyd! Żyd!”, lecz gdy przyszły po pieniądze, krawiec powiedział im, że nie jest w stanie zapłacić każdemu dziesięć centów. Zaproponował im połowę kwoty, dzieci wyraziły zgodę i zjawiły się kolejnego dnia. Jednak po wykonaniu przez nie „zadania”, krawiec oznajmił im, że interesy idą źle, więc może im zapłacić tylko jednego centa. Dzieci na takie dictum zareagowały wzburzeniem i złością. Stwierdziły, że za jednego centa nie opłaca im się przychodzić codziennie i tak się wysilać. I więcej się już nie pojawiły…

I w taki sprytny sposób mądry krawiec sprawił, że to, co było przyjemną zabawą, zmieniło się w słabo opłacaną pracę… Innymi słowy – swoimi działaniami (nagrodą, czyli wzmocnieniem zewnętrznym) spowodował, że motywacja wewnętrzna dzieci została zmieniona na mniej trwałą, zewnętrzną.

Analiza motywacji

Ćwiczenie:

Aby sprawdzić, który rodzaj motywacji towarzyszy Ci w Twojej pracy, możesz wykonać krótki „test”, zamieszczony poniżej. Nie stanowi on wprawdzie  standaryzowanej metody pomiaru psychologicznego (bo nie jest jego celem diagnozowanie osobowości), lecz daje okazję do refleksji nad sobą:

Instrukcja: Przeczytaj poniższe stwierdzenia i zaznacz  numery tych stwierdzeń, które są Ci najbliższe (pasują do Ciebie).

Wykonuję moją pracę, bo:

1. daje mi ona pieniądze. Mógłbym ją bez problemu zmienić, gdyby gratyfikacja finansowa była podobna lub wyższa.
2. dostarcza mi ona przyjemności. Nie zmieniłbym jej nawet, gdyby oferowano mi lepiej płatną pracę.
3. dzięki niej moja rodzina jest ze mnie zadowolona.
4. dzięki niej sam z siebie jestem bardziej zadowolony.
5. dostarcza mi przede wszystkim prestiżu i uznania społecznego.
6. pozwala mi realizować osobiste cele (np. rozwijanie zainteresowań, możliwość kontaktu z ludźmi itp.).
7. jest ciekawa. Stanowi dla mnie rodzaj wyzwania.
8. jest dobrze płatna. Poza tym nie mam nic lepszego na oku.
9. wydaje mi się, że mam wiele predyspozycji do tej pracy. Chętnie nawiązuję kontakty z ludźmi, umiem ich słuchać, potrafię im pomóc itd.
10. wielu moich znajomych ma podobny zawód. To dzięki nim wybrałem ten rodzaj pracy i wykonuję do dziś ten zawód.
11. sam odpowiadam za efekty własnych działań. Od mojego zaangażowania i umiejętności zależy moja efektywność.
12. nie odpowiadam za nic. Realizuję cele firmy, którą reprezentuję, i nie muszę się o nic więcej martwić.
13. mam nienormowany czas pracy. Dzięki temu mogę jak najmniej pracować.
14. mam nienormowany czas pracy. Dzięki temu mogę się lepiej przygotować do pracy, mam też więcej czasu na szkolenia.
15. lubię robić to, co robię.
16. okoliczności mi sprzyjają. Gdyby coś się zmieniło, poszukam innej pracy.

Sprawdź teraz swoje odpowiedzi:

• Stwierdzenia: 1, 3, 5, 8, 10, 12, 13, 16 odnoszą się do motywacji zewnętrznej
• Stwierdzenia numer:  2, 4, 6, 7, 9, 11, 14, 15 wskazują na motywację wewnętrzną.

Sprawdź, czy częściej wybierałeś zdania z grupy pierwszej, czy drugiej – dzięki temu poznasz, jaki typ motywacji dominuje u Ciebie podczas wykonywania pracy.

Dlaczego ważne jest, aby znać rodzaj swojej motywacji do pracy?

Odpowiedź na to pytanie wynika z samej definicji motywacji. Jeśli osoba kieruje się motywacją zewnętrzną, to wykonując swoją pracę jest uzależniona przede wszystkim od czynników zewnętrznych – gratyfikacji finansowej, tego jak spostrzegany jest dany zawód w społeczeństwie itp. Praca sprawia przyjemność dopóty, dopóki człowiek otrzymuje zewnętrzne nagrody. Jednak wystarczy, że np. kilku  znajomych niepochlebnie nazwie dany zawód lub zmaleją korzyści finansowe, a wykonywanie pracy stanie się trudne, bądź niemożliwe dla osoby motywowanej zewnętrznie. Zabraknie siły napędowej, energii i pozytywnych emocji, a dalsze funkcjonowanie w takiej sytuacji przyczyni się do chronicznego stresu.

Inaczej jest, kiedy człowiek kieruje się wewnętrzną motywacją do pracy. Wtedy, znacznie łatwiej radzi sobie wtedy z zewnętrznymi trudnościami, bo tak naprawdę najważniejsze jest  osiąganie osobistych celów. Jeśli ktoś wybrał zawód, który mu się podoba, dostarcza satysfakcji, pozwala na zrealizowanie takich wartości jak samorealizacja, rozwijanie kompetencji, niezależność, czy odpowiedzialność, to fakt jak inni to spostrzegają, będzie miał mniejsze znaczenie.

Czy można sobie pomóc, kiedy wiadomo, że motywacja danej osoby do pracy ma charakter czysto zewnętrzny?

Oczywiście, że tak, ponieważ wszystko, co robimy, tak naprawdę zależy od nas. Nawet, kiedy wydaje się, że podejmujemy pewne działania pod presją otoczenia, zawsze można  znaleźć w nich (choćby pojedynczy) pozytywny aspekt, z którego tylko my czerpiemy korzyści..

Ćwiczenie:

Jeśli stwierdziłeś, że dominuje u Ciebie motywacja zewnętrzna, możesz spróbować „zamienić” ją na wewnętrzną. Zastanów się zatem i postaraj się udzielić odpowiedzi na pytania:

1. Jakiego rodzaju korzyści osiągniesz wykonując swoją pracę? Czy są to tylko korzyści materialne? Jeśli tak, to co zrobisz z pieniędzmi, które właśnie zarabiasz? Może wydasz je na coś, co lubisz? Zrealizujesz dzięki nim jakiś życiowy cel?
2. Może wykonując swoją pracę zwiększasz swój prestiż jako pracownika? Zostaniesz uznany za bardziej efektywnego i skutecznego? I jednocześnie sam poczujesz się lepiej – będziesz miał poczucie własnych kompetencji, nabędziesz przekonanie, że dobrze sobie radzisz z trudnościami?
3. Czy pracując w tym zawodzie zbliżasz się do zamierzonych, pozazawodowych celów? Jakie są to cele? Jeśli nawet nie widać bezpośredniego związku, to zastanów się jak doświadczenia np. odnośnie kontaktu z ludźmi, podejmowania decyzji, mogą pomóc ci w przyszłości, czy może w codziennym życiu? Może dzięki tej pracy rozwijasz inne, ważne dla Ciebie  umiejętności?

Reasumując – rodzaj motywacji do pracy może być obciążającym bagażem lub siłą napędową do dalszych działań. Motywacja zewnętrzna to dość ryzykowne oparcie dla funkcjonowania zawodowego człowieka. Warto więc pomyśleć nad sobą, własnymi celami i wartościami i umieć ją przetransformować w motywy wewnętrzne. Jest to o tyle ważne, że nastawienie do wykonywanej pracy, czy realizowanego właśnie zadania decyduje w dużym stopniu o sukcesie. Im silniej ktoś jest zaangażowany w to, co robi, im bardziej jest przekonany, że dana praca ma sens, tym mocniej ufa własnym możliwościom i umiejętnościom, tym lepiej mierzy się z trudnościami i częściej – doświadcza sukcesu.

Zmodyfikowany fragment książki Ewy Łodygowskiej i Karoliny Rajewskiej „Psychologia kontaktu z klientem”

Powiązane artykuły:

• Kwestionariusz uzależnienia od pracy
• Pracoholizm? A może pasja
• Zestresowany nauczyciel – a może to już wypalenie zawodowe?
• Stres w pracy menedżera
• Poczucie kontroli – zewnątrz- i wewnątrzsterowność